ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΥΔΟΥΝΑΣ
ΜΕΛΟΣ Κ.Ε. ΛΑΪΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ – ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ
ΑΟΖ
– ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ
1. ΟΡΙΣΜΟΙ
Αντικειμενικός
σκοπός του παρόντος είναι αφ’ ενός μεν η διασαφήνιση των όρων που αφορούν στις
θαλάσσιες ζώνες επιρροής των κρατών, αφ’ ετέρου δε η θέση της χώρας μας στην
παγκόσμια σκακιέρα και τα κυριαρχικά της δικαιώματα σε σχέση με τη γεωγραφική
της θέση, το γειτονικό περιβάλλον και τις μέχρι τώρα πολιτικές πρακτικές....................
Μόλις
στα τέλη του 20ού αιώνα υιοθετήθηκε η ιδέα της κατάτμησης θαλασσίων περιοχών,
ώστε να υπάρχει καλύτερος έλεγχος των ναυτικών υποθέσεων
εκτός εθνικών χωρικών υδάτων.
Αρχικά,
τα «εθνικά χωρικά ύδατα»ενός κράτους εκτείνονταν σε απόσταση 3 ν.μ.
πέριξ της ακτογραμμής της -όσο περίπου είναι το βεληνεκές ενός κανονιού. Στη
νεότερη εποχή, τα εθνικά χωρικά ύδατα επεκτάθηκαν τελικά στα 12 ναυτικά μίλια.
Ο όρος συναντάται και ως «αιγιαλίτιδα ζώνη».
Η Υφαλοκρηπίδα
είναι τμήμα του παράκτιου βυθού της θάλασσας. Ο ορισμός της κατά τη γεωλογία
είναι το τμήμα το οποίο αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την
επιφάνεια της θάλασσας ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα. Η
υφαλοκρηπίδα διακόπτεται εκεί όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση 30-45 μοίρες.
Το τμήμα με την απότομη κλίση ονομάζεται υφαλοπρανές. Το πλάτος της
υφαλοκρηπίδας ποικίλλει ανάλογα με τη μορφολογία της κάθε περιοχής. Στη βάση
του υφαλοπρανούς βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα και από τα 2.500 μ.
βάθος και πέρα αρχίζει η ωκεάνια άβυσσος. Υφαλοκρηπίδα, υφαλοπρανές και
ηπειρωτικό ανύψωμα συναποτελούν το υφαλοπλαίσιο.
Για
πρώτη φορά στο Διεθνές Δίκαιο στη Διεθνή Σύμβαση του 1958 ορίστηκε η
Υφαλοκρηπίδα.Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους
εκτεινόταν στο τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του
και πέρα από την Αιγιαλίτιδα ζώνη (τα χωρικά ύδατα) μέχρι βάθους 200 μέτρων,
εκτός αν ήταν εφικτή η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και σε μεγαλύτερο βάθος,
οπότε εκτεινόταν ως το βάθος εκείνο.
Η
υφαλοκρηπίδα έχει ιδιαίτερη οικονομική σημασία, διότι ως γνωστόν, συχνά βρίσκονται
σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτά (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα) καθώς και
άβια και έμβια ακίνητα είδη (καθιστικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια,
μαργαριτάρια κλπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της. Στον
βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η
εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές
Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης σχετικά με το αν και
αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία
των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα.
Το
ζήτημα αυτό, όπως και άλλα δευτερεύοντα, επιλύθηκαν στη Διάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσαςη
οποία συμφωνήθηκε το 1982 στο MontegoBay της Τζαμάικα και τέθηκε σε εφαρμογή
στις 16 Νοεμβρίου του 1994. Στη συγκεκριμένη συνθήκη ορίστηκε ο όρος Αποκλειστική
Οικονομική Ζώνη.
ΑΟΖ
θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας
ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής
ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Εκτείνεται πέραν των εθνικών υδάτων μιας
χώρας (συνήθως 12 ναυτικά μίλια) στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή. Η
συνήθης χρήση του όρου ΑΟΖ περιλαμβάνει τόσο τα εθνικά ύδατα, όσο και την
υφαλοκρηπίδαπέραν του ορίου των 200 μιλίων.
2. ΧΑΡΑΞΗ ΤΗΣ ΑΟΖ
Γενικά,
η ΑΟΖ μιας χώρας εκτείνεται στα 200 ναυτικά μίλια (370 χλμ) από την ακτογραμμή
της. Εξαίρεση σ' αυτόν τον κανόνα αποτελούν οι περιπτώσεις όπου οι ΑΟΖ δύο ή
περισσοτέρων χωρών αλληλοεφάπτονται, όταν δηλαδή οι ακτογραμμές των εν λόγω
χωρών απέχουν λιγότερο από 400 ναυτικά μίλια (740 χλμ). Στην περίπτωση που οι
ΑΟΖ αλληλοεφάπτονται, έγκειται στις χώρες που τις διεκδικούν να ορίσουν από
κοινού θαλάσσια σύνορα.Γενικά, κάθε σημείο εντός αλληλoεφαπτόμενης περιοχής περιέρχεται στη
δικαιοδοσία της εγγύτερης χώρας.
Η
ΑΟΖ μιας χώρας υπολογίζεται από τα όρια των εθνικών της υδάτων και εκτείνεται
προς τα έξω, μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια. Στην έκταση της ΑΟΖ συνυπολογίζεται
και η συνοριακή ζώνη, η οποία εκτείνεται για 12 ν.μ. πέραν του ορίου των
εθνικών υδάτων. Οι χώρες μπορούν να αξιώνουν δικαίωμα και στην υφαλοκρηπίδα, η
οποία μπορεί να εκτείνεται έως και 350 ν.μ. από την ακτογραμμή και πέραν την
ΑΟΖ, ωστόσο αυτές οι περιοχές δεν λογίζονται ως μέρος της ΑΟΖ τους. Ο δια νόμου
ορισμός της υφαλοκρηπίδας δεν αντιστοιχεί επακριβώς στη γεωλογική σημασία του
όρου, καθώς περιλαμβάνει το υποθαλάσσιο μέρος της ξηράς, καθώς και τον πυθμένα
εντός της ΑΟΖ.
Παράλληλα,
η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά (Άρθρο 121, παράγραφος 2)
ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ, και ότι η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα ενός νησιού
καθορίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζονται και για τις ηπειρωτικές
περιοχές.
Συγκεκριμένα,
κάθε κράτος με ΑΟΖ πρέπει να προβεί στις ακόλουθες ενέργειες:
1.
Να καθορίσει ποιές περιοχές του θαλάσσιου χώρου περιλαμβάνονται στην δική του
ΑΟΖ.
2.
Να επιχειρήσει, κατά το καλύτερο δυνατόν τρόπο, να εκτιμήσει τις
πλουτοπαραγωγικές πηγές της ΑΟΖ καθώς και τις οικολογικές ισορροπίες αυτής της
ζώνης.
3.
Να επιχειρήσει, κατά το καλύτερο δυνατό τρόπο, να εκτιμήσει τις διαφορετικές
χρήσεις των πλουτοπαραγωγικών πηγών καθώς και την αλληλεπίδρασή τους στην ΑΟΖ.
4.
Να επιχειρήσει την καθιέρωση στόχων και προτεραιοτήτων υιοθετώντας πολιτική που
να προάγει αυτούς τους στόχους και να ενσωματώσει αυτές τις προτεραιότητες.
5.
Να επιχειρήσει να ρυθμίσει τις διάφορες δραστηριότητες που θα λάβουν χώρα στην
ΑΟΖ, ώστε αυτές οι δραστηριότητες να προσαρμόζονται στις εθνικές επιλογές και
δραστηριότητες.
6.
Να καθιερώσει θεσμικό μηχανισμό για την διαμόρφωση των αποφάσεων και την
διαχείριση της ΑΟΖ.
7.
Να προσδιορίζει αυτά τα προβλήματα ή τις ευκαιρίες που δεν μπορούν να επιλυθούν
ή από τις οποίες δεν μπορούν να επωφεληθούν λόγω των περιορισμών που υφίστανται
στην ΑΟΖ. Να αναπτύξουν στρατηγική για να μπορέσουν να ξεπεράσουν τέτοιου
είδους ατέλειες.
3. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Στη
σχετική ψηφοφορία που έγινε στις 30 Απριλίου 1982 στη Νέα Υόρκη για τη νέα
Σύμβαση, 130 κράτη ψήφισαν υπέρ, τέσσερα κατά και 17 τήρησαν αποχή. Μέχρι το
τέλος του 2008 επικύρωσαν τη Σύμβαση 157 χώρες, μεταξύ των οποίων η Κύπρος (12
Δεκεμβρίου 1988) και η Ελλάδα (21 Ιουλίου 1995). Αξίζει να σημειωθεί ότι η
Τουρκία και η Βενεζουέλα αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Σύμβαση, επειδή και τα δύο
αυτά κράτη έχουν μπροστά τους νησιάπου δεν τους ανήκουν και έτσι εκ των
πραγμάτων έχουν περιορισμένη ΑΟΖ.
Μικρά
νησιωτικά κράτη έχουν ήδη ανακηρύξει τη δική τους ΑΟΖ όπως τα νησιά Μάρσαλ, τα
Φίτζι, το Ναουρού, η Σαμόα, το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε και πολλά ακόμα.
Οι
υφιστάμενες διακρατικές διαμάχες για την ΑΟΖ είναι σχετικά περιορισμένες με πιο
γνωστές τις διενέξεις μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ισλανδίας ( πόλεμος του
μπακαλιάρου), μεταξύ Νορβηγίας και Ρωσίας ( Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ), ενώ παράλληλα
η νότια κινεζική θάλασσα αποτελεί μήλο της έριδος πολλών όμορων χωρών.
4. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΟΖ
Ως
γνωστόν μέχρι σήμερα το Ελληνικό κράτος, παρότι νομικά το δικαιούται, δεν έχει
ανακηρύξει ΑΟΖ.Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι σύμφωνα με τον καθηγητή Θ.
Καρυώτη,τα δικαιώματα ενός κράτους πάνω στην υφαλοκρηπίδα υπάρχουν ipsofacto
(δηλαδή αυτοδικαίως) και abinitio (δηλαδή εξαρχής), ενώ η ύπαρξη της ΑΟΖ είναι
δυνατή μόνον κατόπιν διακήρυξης των κυριαρχικών δικαιωμάτων του παράκτιου
κράτους. Σύμφωνα πάντα με τον καθηγητή, το παράκτιο κράτος μπορεί να έχει
υφαλοκρηπίδα χωρίς να έχει ΑΟΖ, ενώ το αντίστροφο δεν είναι δυνατόν. Εδώ πρέπει
να προσέξουμε ένα ακόμα σημείο: από το 1982 που ψηφίστηκε η Σύμβαση για το
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει ζητήσει
οριοθέτηση μόνον της υφαλοκρηπίδας, αλλά όλες οι αποφάσεις ανεξαιρέτως
λαμβάνουν υπόψη την οριοθέτηση και των δυο ζωνών, οι οποίες πάντα συμπίπτουν.
Η
Άγκυρα ως τώρα διατείνεται ότι τα νησιά του ανατολικού αρχιπελάγους ( Αιγαίο πέλαγος) δεν έχουν δική τους
υφαλοκρηπίδα, αφού “κάθονται” πάνω σε αυτήν της Μικράς Ασίας. Δηλαδή,
προσπαθούν να μοιράσουν το Αιγαίο αναγνωρίζοντας δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα
μόνον στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από το 1974 ως το 1982, είχε νόημα οι δυο χώρες
να μιλούν μόνο για ζητήματα υφαλοκρηπίδας, αλλά, από τη στιγμή που ψηφίστηκε η
νέα Σύμβαση, το θέμα έπρεπε να επεκταθεί και στην ΑΟΖ. Το διεθνές δίκαιο μας
δίνει τη δυνατότητα ταυτόχρονης επίλυσης δυο ζητημάτων, συνεπώς καθίσταται
προφανές ότι η χώρα μας πρέπει επιτέλους να θέσει το ζήτημα στην πραγματική του
βάση.Η πρόβλεψη ΑΟΖ και για τα νησιά καταρρίπτει οριστικά, τελεσίδικα και
αμετάκλητα όλες τις αλχημείες και αγυρτίες των Τούρκων που αφορούν στον ορισμό
των νησιών και της ύπαρξης γύρω από αυτά ζωνών αποκλειστικής εκμετάλλευσης.
Γιατί
όμως για την ελληνική «πολιτεία» η ανακήρυξη της ΑΟΖ ήταν ένα «ανύπαρκτο
ζήτημα» μόλις πριν μερικά χρόνια;
Επίσης,
οι Τούρκοι αξιωματικοί και πολιτικοί όταν βρέθηκαν προ τετελεσμένων γεγονότων,
αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Διεθνή συνθήκη, και έκτοτε προσπαθούν να ακυρώσουν
κάθε πλεονέκτημα που θα μπορούσαμε να αποκομίσουμε από αυτήν τη Σύμβαση. Προσέγγισαν
την Ευρωπαϊκή Ένωση και την έπεισαν να μην προχωρήσει σε ανακήρυξη ΑΟΖ στη
Μεσόγειο! Αυτή η κατάπτυστη επιτυχία της Τουρκίας έναντι της Ευρωπαϊκής
Ένωσης φέρει και ελληνική υπογραφή. Δηλαδή, με ελληνική συγκατάθεση, η Τουρκία
απαγορεύει στις μεσογειακές χώρες της Ε.Ε. (Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα κ.ο.κ.) να
ασκήσουν τα νόμιμα κυριαρχικά τους δικαιώματα! Όταν επήλθε η διεύρυνση της Ε.Ε.
και οι χώρες της Μεσογείου, με προεξάρχουσα την Κύπρο, αποφάσισαν να ασκήσουν
τα δικαιώματά τους, η Άγκυρα πέρασε στο στάδιο της “διπλωματίας των
κανονιοφόρων”, δηλαδή στο στάδιο της τρομοκρατίας.
Στη
Μαύρη Θάλασσα όμως, υιοθέτησε περί το τέλος του 1986 ΑΟΖ και ήρθε σε συμφωνία
με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας
τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Αργότερα άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και
την Ρουμανία για το ίδιο θέμα και ήρθε σε παρόμοια συμφωνία που είχε συνάψει με
τους Σοβιετικούς. Έτσι, ενώ η Τουρκία έχει προχωρήσει σε συνεργασία με
παρευξείνια κράτη στην οριοθέτηση της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα – μιας
"κλειστής ή ημίκλειστης θάλασσας", όπως και η Μεσόγειος – αρνείται να
πράξει το ίδιο και στη Μεσόγειο, τη στιγμή που η ίδια δημιούργησε προηγούμενο
στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό είναι ένα πολύ δυνατό διαπραγματευτικό χαρτί για την
Ελλάδα, εάν υπήρχε ελληνόψυχη πολιτική.
Παράλληλα,
η Τουρκία είναι έτοιμη να δημιουργήσει μια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)
στην Μεσόγειο αγνοώντας τις διατάξεις της Διεθνούς Συνθήκης για το Δίκαιο της
Θάλασσας. Τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να δημοσιεύσει έναν εντελώς απαράδεκτο
χάρτη, που δείχνει ότι η Κύπρος αποτελείται από δύο κράτη και η αποκαλούμενη
"νότιος" Κύπρος έχει μια περιορισμένη ΑΟΖ. Επιπλέον αρνούνται να
δώσουν δικαιώματα ΑΟΖ στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα και με αυτή την οριοθέτηση
παριστάνουν ότι έχουν θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο! Ακόμη χειρότερα, η
Τουρκία φαίνεται να έχει πλησιάσει τους Αιγυπτίους που μπορεί να αποδεχθούν μια
τέτοια οριοθέτηση, η οποία δεν δίνει δικαιώματα ΑΟΖ στα ελληνικά νησιά
Καστελόριζο και Στρογγύλη.
Η
Τουρκία θεωρεί πως μόνον η διατήρηση μιας απόλυτης στρατιωτικής κυριαρχίας στην
περιοχή διασφαλίζει τα τουρκικά συμφέροντα και αποτρέπει τις εξελίξεις που
δρομολογεί χωρίς καμία απολύτως αμφιβολία η εφαρμογή των ΑΟΖ, δηλαδή έχουμε ένα
κράτος- τρομοκράτη που, με την απειλή των όπλων, απαγορεύει σε μια ομάδα κρατών
της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ασκήσουν τα νόμιμα δικαιώματά τους! Αίσχος για την αξιοπρέπεια
των κρατών της Ε.Ε. (και της Ελλάδος).
Την
κατάσταση επιδεινώνει η αδράνεια της εγχώριας “διπλωματίας”, μια αδράνεια που
οι Τούρκοι εκμεταλλεύονται στο έπακρο. Οι διαβουλεύσεις με Αίγυπτο, Λιβύη,
Ιταλία και Αλβανία είναι σε στασιμότητα γιατί παρουσιαζόμαστε αναιμικοί και
αδύναμοι να υποστηρίξουμε το αυτονόητο, και όλοι μας ζητούν το «κάτι παραπάνω».Δεν
υπάρχουν “φίλοι” και “αδελφοί” στη διπλωματία. Στη διεθνή γεωπολιτική σκηνή
είναι αξίωμα πως οποιοδήποτε “κενό” παρουσιαστεί κάπου, θα σπεύσει να το
καλύψει ο ισχυρότερος ενδιαφερόμενος – στην περίπτωσή μας η Άγκυρα. Ως εκ
τούτου, όπως πολλές φορές τονίζουμε, δεν υπάρχουν εθνικά δίκαια παρά μόνον
εθνικά συμφέροντα τα οποία υποστηρίζονται με οργανωμένη εθνική και αποφασιστική
διπλωματία, επιτυχείς συμμαχίες, εθνική ομοψυχία και θαρραλέες απαιτήσεις.
Και
τα παραπάνω προϋποθέτουν μία Νέα Ελλάδα, έξω από τη σημερινή παρακμή, μία
Ελλάδα με όραμα και ιστορική κατεύθυνση, μία Ελλάδα που διαθέτει συμπαγή
κοινωνικό ιστό και νέες ζωντανές αντιλήψεις, μία Ελλάδα που θα δυναμώνει και θα
μεγαλώνει, δηλαδή μία Ελλάδα Λαϊκή και Εθνικιστική.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ
ΚΟΥΔΟΥΝΑΣ
ΜΕΛΟΣ
Κ.Ε. ΛΑΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ – ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ
